De mens achter de prestatie – Erik Hein over mentale kracht in complexe beroepen

Een inspirerend kijkje in het vak van de sport- en prestatiepsycholoog

Geschreven door Renate Hensen, programma directeur en sport- en prestatiepsycholoog.

Wie aan presteren onder druk denkt, ziet al snel een topsporter op een beslissend moment. Maar prestatiepsychologie gaat over veel meer dan sport alleen. Ook chirurgen, politieagenten, militairen of ambulanceverpleegkundigen staan dagelijks onder grote druk. Hoe vind je onder druk de balans tussen helder denken en menselijk blijven?

Programmadirecteur en sport- en prestatiepsycholoog Renate Hensen ging hierover in gesprek met Erik Hein, bewegingswetenschapper, trainer en docent. Hein wordt door het Instituut voor Sport- en PrestatiePsychologie (ISPP) omschreven als een veelzijdige professional met een holistische blik op mentale weerbaarheid. Zijn werk draait om drie kernvragen: Wat is de missie? Hoe functioneert het team? En wie ben jij daarin?

Presteren onder druk – en daarna

Volgens Hein is omgaan met chronische druk misschien wel moeilijker dan presteren in een crisissituatie. “Artsen, militairen of agenten weten wat ze moeten doen op het moment zelf,” vertelt hij. “De uitdaging komt daarna: hoe reset je jezelf nadat je iets heftigs hebt meegemaakt?”

Daar ligt volgens hem een belangrijk deel van het werk voor prestatiepsychologen: niet alleen helpen om te presteren onder druk, maar ook om te herstellen na afloop. Het gaat om het hele proces – voor, tijdens en na de prestatie.

Een mensgerichte aanpak

Hein benadrukt dat mentale kracht meer is dan trucjes of ademhalingsoefeningen. “Met alleen mentale vaardigheden kom je er niet,” zegt hij. “Je moet ook kijken naar de omgeving: naar teamcultuur, werkroosters, steunstructuren. De eerste vraag die je moet stellen aan een presteerder is: Wat heb jij nodig?”

Voor toekomstige prestatiepsychologen is dat een belangrijke les: mentale training werkt pas echt als het past bij de context en identiteit van degene die je begeleidt.

Co-creatie: samen leren presteren

Een ander sleutelwoord in Heins werk is co-creatie. “Een team laat niet zomaar iemand toe die even een interventie komt geven,” vertelt hij. “Je moet hun taal leren spreken, begrijpen wat hen drijft en waar hun trots ligt.”

Dat vraagt van een prestatiepsycholoog niet alleen kennis van psychologie, maar ook empathie, nieuwsgierigheid en aanpassingsvermogen. Of je nu werkt met een sportteam, een ziekenhuis of een militaire eenheid – de aanpak is altijd maatwerk.

Scan & Breath – eenvoud onder druk

Een van de methoden die Hein gebruikt in zijn trainingen heet Scan en Breath. Een simpele, maar effectieve techniek om focus te houden in stressvolle situaties.

• De politieagent die een ruimte binnengaat: scannen, uitademen, handelen.
• De ambulanceverpleegkundige die de trap op rent: scannen, ademen, starten.
• De chirurg die merkt dat zijn blik vernauwt: uitzoomen, ademhalen, beslissen.

Juist die korte momenten van bewust stilstaan kunnen bepalen of iemand handelt vanuit paniek of vanuit beheersing.

De kracht van taal

Hein ziet ook hoe belangrijk taalgebruik is in dit vak. “Mindfulness is bijvoorbeeld een fantastische methode, maar in sommige contexten roept het weerstand op. Noem het ‘aandachttraining’ of ‘tactical breathing’, en mensen staan er ineens voor open.”

Voor wie prestatiepsycholoog wil worden, is dat een waardevolle tip: de vorm waarin je iets aanbiedt, bepaalt vaak of het landt.

Waarden, reflectie en zingeving

Naast technieken en modellen speelt zingeving een steeds grotere rol in Heins werk. “Ik werk graag met ACT (Acceptance and Commitment Training), omdat het mensen helpt om te reflecteren op hun waarden. Wat vind je écht belangrijk? Wat geeft richting?”

Hein noemt dat spirituele weerbaarheid: weten wie je bent en waar je voor staat, juist in situaties waar morele dilemma’s en hoge druk samenkomen. “Ik hecht meer waarde aan wat er op mijn grafsteenrede staat dan aan wat er op mijn cv staat,” zegt hij met een glimlach.

Over Erik Hein

Erik Hein is bewegingswetenschapper (Rijksuniversiteit Groningen) en arbeids- en organisatiepsycholoog (Open Universiteit). Hij werkte veertien jaar bij de Nationale Politie als instructeur en docent Mentale Kracht, ontwikkelde trainingen voor ambulance- en ziekenhuispersoneel en is betrokken bij het opzetten van mentale leerlijnen binnen de Landmacht.

Daarnaast doceert hij aan de Academie voor Lichamelijke Opvoeding in Amsterdam, schrijft hij boeken en blogs, en traint hij professionals in het omgaan met stress en presteren onder druk.

Zijn missie vat hij kernachtig samen:

“Echte veerkracht zit niet in mensen, maar tussen mensen.”

Tot slot

Voor wie overweegt om sport- en prestatiepsycholoog te worden, is het verhaal van Erik Hein een inspirerende reminder dat dit vak draait om meer dan mentale training. Het gaat over mensen, betekenis en verbinding. Over leren luisteren, samenwerken en helpen om het beste uit anderen – en uit jezelf – te halen.