Musiceren is topsport: Prestatiepsychologie voor muzikanten op en naast het podium

Bert De Cuyper, Griet Baert, en Linde Verjans

‘Musici bedrijven topsport (…) Ook wij moeten altijd goed presteren. De meeste sporters heb­ben fysiotherapeuten, mental coaches, noem maar op. Dat hebben wij niet. Veel musici gaan maar door, met blessures en ook psychische problemen als gevolg.’  (Hans Alting, trompet)

Anno 2021 zijn er nog maar weinig top- en prestatiesporters die zich niet laten omringen door een team van begeleiders met een specifieke expertise: een coach, (para)medici, een physical trainer, een voedingsdeskundige, een sportpsycholoog … Wat dat betreft hinkt de muziekwereld wat achterop, terwijl uit de vele gesprekken die we bij het schrijven van het boek ‘Musiceren is topsport’ hebben gehad, blijkt dat muzikanten beseffen dat hun job zeer sterke gelijkenis­sen vertoont met die van professionele sporters. Ook muzikanten die zichzelf in de eerste plaats zien als kunstenaars ten dienste van de muziek, erkennen het prestatieaspect in hun beroepsleven.

Net zoals de sporter ervaart dat ‘je maar zo goed bent als je laatste wedstrijd’ is de muzikant maar zo goed als zijn laatste concert. Er is een constante druk zich te bewijzen, niet alleen tegenover anderen, zoals collega’s, publiek of recensenten, maar ook tegenover zichzelf. Zowel in de sport als in de muziek ligt de lat steeds hoog. De omgeving verwacht prestaties op topniveau, maar er is ook de interne drang naar perfectie, zowel bij de topsporter als bij de gepassioneerde muzikant.

Of het nu om sport of muziek gaat, optimaal presteren is nooit vanzelfsprekend. De val­kuilen die op een sportveld liggen, zijn ook op het podium aanwezig. Ideaal is het om in het hier en nu taakgericht bezig te kunnen zijn, maar vaak wordt deze focus verstoord, bijvoor­beeld door een afleidende gedachte of een kuch uit de zaal. De teleurstelling om een min­der goede prestatie kan zowel bij de sporter als de muzikant tot overtraining leiden. Ook de gevolgen hiervan zijn vergelijkbaar voor beide groepen: blessures, verder terugvallende prestaties, motivatieverlies.

Het gevaar van storende gedachten en het risico op overtraining zijn maar een paar voor­beelden van de uitdagingen die sporters en muzikanten delen. Om de vele uitdagingen aan te gaan, zijn steun van de directe omgeving en een goede fysieke conditie erg belangrijk. Maar ook het belang van mentale weerbaarheid is niet te onderschatten. Vaak zijn zaken als doorzettingsvermogen, veerkracht, stressbestendigheid en emotionele stabiliteit van doorslaggevend belang voor de optimale ontwikkeling van atletisch of muzikaal talent.

Deze kwaliteiten zijn niet onveranderlijk aanwezig vanaf de geboorte, maar zijn het resul­taat van aangeleerde vaardigheden. Constructief denken, goed functioneren in groep en effectief emoties sturen, kunnen getraind worden. Daarvoor wordt in de toegepaste sport­psychologie gebruikgemaakt van verschillende benaderingen, met bijbehorende interven­ties en technieken.

‘Op basis van meer dan dertig jaar ervaring met mentale begeleiding van sporters kan ik be­vestigen dat mentale training werkt.’ (Bert De Cuyper)

Of je nu sporter of muzikant bent, via een geïndividua­liseerde mix van mentale technieken kan iedereen beter leren omgaan met de uitdagingen waarvoor hij of zij met het nodige talent en de aanwezige passie gekozen heeft. Essentieel hierbij is dat gezocht wordt naar een persoonlijke benadering: wat voor de ene werkt, is daarom niet per se de oplossing voor de ander. Onder het motto ‘there is always room for improvement’ is het versterken van mentale vaardigheden zinvol voor iedereen die gemoti­veerd is om (nog) beter te worden en/of na de carrière niet wil worden geconfronteerd met gedachten of gevoelens als ‘ik had er meer moeten van kunnen genieten’ of ‘ik had meer uit mijn carrière kunnen halen’.

Wie zichzelf op mentaal vlak beter wil leren kennen, kan zich laten inspireren door de ver­schillende hoofdstukken van dit boek, dat in alfabetische volgorde een waaier van thema’s behandelt. De relevantie van deze thema’s steunt op kaders uit de wetenschappelijke psy­chologie en wordt onderstreept door de persoonlijke getuigenissen van zowel jonge als ervaren muzikanten en door de citaten uit biografieën van beroemde musici. De geïnter­viewden – zie de lijst Interviews in het boek – verschillen niet alleen in leeftijd en ervaring. Ze vormen een bont gezelschap wat betreft muziekgenre, instrument en beroepssituatie. Dat kan er alleen maar toe bijdragen dat het boek een zeer diverse groep van muzikanten zal boeien: van gedreven amateurs over conservatoriumstudenten naar gevestigde waar­den en van muziekleraars in het deeltijds kunstonderwijs tot conservatoriumdocenten.‍

De hoofdstukken kunnen los van elkaar gelezen worden en bevatten verwijzingen naar verwante thema’s. Niet alle thema’s zullen op hetzelfde moment in het leven en de loop­baan van de lezer van belang zijn. Laat het een uitnodiging zijn om regelmatig in dit boek te snuisteren, op zoek naar informatie die aansluit bij wat op een gegeven moment van de loopbaan bruikbaar is. Evenmin zullen alle hoofdstukken voor iedereen even relevant zijn. Niet elke muzikant moet veel uit het geheugen spelen of ervaart dit als stresserend. Omgaan met een tegenslag is voor de ene gemakkelijker dan voor de andere. Hetzelfde geldt voor het deelnemen aan een auditie, of het opbrengen van de nodige discipline, of voor samenspelen met iemand met wie het niet zo goed klikt. Wat alle hoofdstukken echter gemeen hebben, is dat ze stimuleren tot zelfreflectie en -kennis. Want zelfkennis is een noodzakelijke stap om al dan niet onder begeleiding te werken aan gewenste veranderin­gen. Van wie optimaal wil presteren wordt wel verwacht dat hij of zij met die toegenomen kennis blijvend aan de slag gaat. Het rijmt niet dat men enerzijds weet en ervaart dat de mentale factor erg belangrijk is en er anderzijds zo weinig werk zou van maken. Dat te­rugkerende ‘werk’-woord hoeft overigens het leesplezier niet te bederven. Dat wensen de auteurs alle lezers toe!

‘Woord vooraf’ uit ‘Musiceren is topsport: Prestatiepsychologie voor muzikanten op en naast het podium’, Bert De Cuyper, Griet Baert, en Linde Verjans.
Verkrijgbaar in paperback (25,00 euro – ISBN 9789462702660) en e-boek (19,00 euro – ISBN 9789461664600)
Uitgegeven bij Universitaire Pers Leuven

Met deze code krijg je 20% korting bij aankoop van het boek!

De korting is geldig tot 30 juni 2023